TYPISCH JAREN 30
Een erker aan de woning is één van de belangrijkste kenmerken van een jaren 30 woning. Maar waarom heeft een woning uit de jaren dertig eigenlijk een erker? Heeft deze uitstulping ook een functie of is het vooral een esthetische toevoeging? En waarom is de erker na de jaren 40 verdwenen om eigenlijk niet meer terug te komen?
De erker is er in vele verschillende vormen en maten. Van binnen is het ook heel gezellig, maar wat moet je eigenlijk met een erker aan de woning? In dit artikel beantwoorden we al deze vragen. Tot slot geven we nog een antwoord op deze belangrijke vragen: hoe verduurzaam je een erker, en wat zijn veel voorkomende gebreken?
Erker woning: wat is hier eigenlijk de functie van?
Op het eerste gezicht heeft de erker niet een duidelijke functie. Het vergroot het woonoppervlak met hooguit iets meer dan een vierkante meter – woonoppervlak toevoegen is dus niet de functie.
Licht?
Een belangrijke functie van de erker zou zijn: licht binnenlaten door het vele glas in de erker. Sommigen noemen de erker daarom wel een ‘lichtvanger.’ Strikt genomen is dit onzin. Het dakje van de erker is juist een belemmering voor het daglicht. Anders gezegd: een groot raam laat meer licht binnen dan een erker van dezelfde grootte.
Andere blik
De erker is wel een aparte plek in de ruimte. Als je in de erker staat, krijg je een andere blik op de straat. Door de erker kan je immers langs het huis kijken. Dit geeft natuurlijk een leuk overzicht en het is ook heel praktisch: je kunt zo zien wie er voor de deur staat.
Binnen en buiten
Als je in de erker staat, krijg je het gevoel niet helemaal meer binnen te zijn. Eigenlijk is het een ruimte die al een beetje buiten is. Dit was een zeer belangrijk thema bij woningen uit de jaren 30 ontworpen: binnen met buiten verbinden. Dat is ook wat de erker doet: het verbindt het interieur met het exterieur.
De erker in het gevelbeeld
De erker aan de woning speelt een belangrijke rol in het gevelbeeld. Het platte dak en raamindeling benadrukken de horizontale belijning van de gevel. En horizontaliteit is een van de kernwaarden van de jaren 30 stijl. Door erkers van naastgelegen woningen met elkaar te verbinden worden deze horizontale lijnen nog verder benadrukt.
Raamverdeling
De horizontale belijning komt ook terug in de raamverdeling van de erker. Veel erkers hebben een horizontale regel in het kozijn: die noemen we ‘het kalf.’ Bij een renovatie van de erker wordt deze vaak weggehaald, zodat er een groter glasvlak ontstaat. Dit haalt natuurlijk meer licht naar binnen, maar is toch een verschraling van het gevelbeeld. Als wij dit tegenkomen proberen wij altijd het originele ontwerp te herstellen.
Soorten erkers
Er zijn veel verschillende soorten erkers. Sommige zijn afgeschuind aan een of twee kanten. Deze zogenoemde trapeziumvormige erker zie je veel in de jaren 30, toen hij erg in de mode was. Andere erkers hebben een balkon of gaan door op de eerste verdieping. En sommige hangen zelfs aan de gevel, maar die zie je erg weinig in de jaren 30. Dat zijn meestal erkers uit de achttiende of negentiende eeuw.
Dubbellaags
Of een erker ook een balkon heeft of wordt doorgezet op de verdieping hing af van de architect en het bouwbudget. De dubbellaagse erker lijkt vooral aan het begin van de jaren 30 populair te zijn geweest. Tegen het einde van de jaren 30 kwamen er meer erkers alleen op de begane grond.
"Wist je dat de erkervorm zich ook doorzet in de fundering?"
Erkers in andere periodes
De erker is niet bedacht in de jaren 30. Ook in de 19e eeuw en ver daarvoor kwamen erkers voor. In woningen uit die tijd hangen ze vaak aan de gevel: dat zijn de zogenaamde hangerkers. Ook bij kastelen komen erkers voor. Het idee van een erker komt daar ook vandaan.
Midden-Oosten
De erker is afgekeken van vestingen uit het Midden-Oosten. Hier waren houten uitstulpingen gemaakt waar de wacht in kon staan. Zo had de wacht goed overzicht over de omgeving en stond hij beschermd. Deze erkers hangen aan de gevel en heten ‘arkels.’ Meer over de geschiedenis van erkers kan je lezen in deze publicatie van het Cultureel Erfgoed.
Helemaal verdwenen?
In de huidige woningbouw is de erker bijna niet meer aanwezig. Je kan wel stellen dat de erker in de jaren dertig zijn hoogtepunt had. Na de Tweede Wereldoorlog worden er bijna geen erkers meer gebouwd of ontworpen. Wij vermoeden dat dit te maken heeft met eerst de wederopbouw en daarna een veranderende tijdsgeest. Tijdens de wederopbouw stond het snel en efficiënt bouwen van woningen centraal. De erker paste hier niet in. Na de wederopbouw was de schaalvergroting in de woningbouw een feit. Daarbij kwam de opkomst van het modernisme. Deze combinatie is ook catastrofaal voor de erker. Natuurlijk zie je de erker soms nog terug in het straatbeeld ook bij nieuwbouw. Maar dan zijn het meestal nieuwbouw jaren 30 woningen.
Leuk en gezellig die erker aan de woning, maar wat moet je ermee?
Je bent gevallen voor de charme van een jaren dertig huis en wilt het gaan inrichten. De erker zit meestal midden in de zithoek en domineert de ruimte. Hoe ga je hier een geheel van maken? De erker hoort erbij en moet idealiter onderdeel van de zithoek worden.
Uitdaging
Het ligt een beetje aan de grootte van de woning wat je met de erker kan doen: van erkerbank tot erkerkast tot extra leesplekje. Eerlijk gezegd is het altijd wel een uitdaging om van de erker ook iets praktisch te maken.
Zitje
Onze voorkeur gaat er naar uit om van de erker een leesplek of zitje te maken. Op die manier voel je de bedoeling van de erker nog steeds. Je zit deels buiten in een plek apart van de rest van de woonkamer.
Veel voorkomende bouwkundige gebreken
Een erker heeft net als de jaren 30 woning vaak algemene bouwkundige gebreken. Dit komt vooral omdat de erker al 100 jaar oud is. De gebreken kunnen variëren van houtrot door lekkage of slechte afwatering, een te kleine regenpijp, tot een slechte of ontbrekende fundering bij later aangebouwde erkers. Ook het kapot gaan van glas in lood komt regelmatig voor.
Regelmatige inspectie
Het is belangrijk om deze gebreken tijdig te ontdekken en te repareren om verdere schade aan de woning te voorkomen en de veiligheid van de bewoners te waarborgen. Een regelmatige inspectie van de woning kan helpen om deze gebreken op te sporen.
- houtrot
- lekkage of slechte afwatering
- te kleine regenpijp
- slechte of ontbrekende fundering bij later aangebouwde erkers
- glas in lood is kapot
Verduurzamen van de erker
Het verduurzamen van een erker kan op verschillende manieren. Zo kun je denken aan het aanbrengen van dakisolatie: dat is een ingreep die bij een erker soms vergeten wordt. Een andere optie is het plaatsen van een voorzetwand. Dit is alleen vaak prijzig, omdat een vakman alle aftimmering (sierlijsten en vensterbanken) moet herstellen.
Vacuüm glas
Een andere optie is het vervangen van het glas door vacuüm glas. Dit is heel dun glas dat past in de bestaande kozijnen, waardoor deze niet aangepast hoeven te worden. Vacuüm glas geeft een fraaier resultaat dan dubbel glas. Bij dubbel glas komen er vaak lelijke opdeklatten op het kozijn, of moet het raamhout vervangen worden.
Glas in lood
De laatste opties om de erker te verduurzamen zijn om het glas in lood in dubbel glas te zetten, en om tocht- en kierdichting aan te brengen tegen warmteverlies. Het verduurzamen van de erker kan zo bijdragen aan een energiezuiniger huis en lagere energiekosten.
- dakisolatie
- voorzetwand
- vacuüm glas of HR++ glas
- glas in lood in dubbel glas zetten
- tocht- en kierdichting
Maar niet alleen in de erker zit glas in lood, lees hier alles over glas in lood van jaren 30 woningen. Wil je niet alleen je erker maar je hele jaren 30 woning verduurzamen? Lees hier meer over onze duurzame aanpak bij het verbouwen van jaren 30 woningen.
